چکیده ای درباره ” خود مردم نگاری “
اتواتنوگرافی ظرفیت های متعددی برای تحلیل جامعه، فرهنگ، انسان و تجربه های زیستی در اختیار پژوهشگر قرار می دهد و شرایطی را مهیا می کند تا محقق بتواند به بازاندیشی محیط و موضوع مورد مطالعه خود بپردازد و بستری را فراهم می کند تا پژوهشگر بتواند به تولید دانش در زیست بوم مورد مطالعه بپردازد.
از روش های کیفی پژوهشی جدید که در شاخه های مردم شناسی، علوم ارتباطات و انسان شناسی مورد توجه قرار گرفته است، راهبرد روش شناختی «خودمردم نگاری» یا اتواتنوگرافی است. اتواتنوگرافی علی رغم ریشه عمیقی که در مطالعات مردم شناسی و روش شناختی دارد، شاید کمی بیش از یک دهه است که با کاربرد گسترده تر از سوی محققان مورد استفاده قرار می گیرد. اتواتنوگرافی ظرفیت های متعددی برای تحلیل جامعه، فرهنگ، انسان و تجربه های زیستی در اختیار پژوهشگر قرار می دهد و شرایطی را مهیا می کند تا محقق بتواند به بازاندیشی محیط و موضوع مورد مطالعه خود بپردازد و بستری را فراهم می کند تا پژوهشگر بتواند به تولید دانش در زیست بوم مورد مطالعه بپردازد. در این رویکرد پژوهشی، تجارب محقق از جمله منابع اطلاعاتی مهم در فرایند تحقیق است و کمک می کند تا به فهم عمیق تری از محیط اجتماعی و فرهنگی برسد و حتی پژوهش های اجتماعی و فرهنگی را با بهره گیری از نوعی خودآگاهی انتقادی در قالب تجربه های شخصی به حوزه عمومی گسترش دهد.
روش اتواتنوگرافی با مولفه ی بازخوداندیشی و بازخودنگری را می توان با قرائتی اصیل از مبانی نظری اسلامی بازتعریف و ارتقا داد. در ادامه به توصیف این روش کیفی در تجربه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد ذوالفقاری می پردازیم .
روش خودمردم‌نگاری و کاربست آن در تجربه نگاری فرهنگی
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد ذوالفقاری در نشست علمی «روش خودمردم‌نگاری و کاربست آن در مطالعات مسائل خانواده و زنان» که چندی پیش در سالن امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، در ابتدا به فعالیت‌های خود در کشور کنگو اشاره کرد و گفت: برای نخستین بار با اتواتنوگرافی در دوره حضور در کشور کنگو به عنوان
رئیس دانشگاه اسلامی این کشور آشنا شدم و پایان‌نامه دکتری خود را با این شیوه و در خصوص تجربیات چندساله حضور در کنگو به نگارش درآوردم. در منابع فارسی فقط یک کتاب در زمینه اتواتنوگرافی نوشته شده که کتاب لاغری است. آقای دکتر نعمت‌الله فاضلی اولین کسی است که به صورت جدی در این حوزه در ایران کار کرده است.
وی افزود: اتواتنوگرافی ارتباطی با تبارشناسی و پدیدارشناسی ندارد بلکه گاهی از این روش‌ها کمک می‌گیرد. اتواتنوگرافی (خودمردم‌نگاری) به مثابه یک روش پژوهش به شمار می‌رود و کسانی می‌توانند وارد حوزه اتواتنوگرافی شوند که تجربه خاصی در حوزه خاصی داشته باشند. اتواتنوگرافی یعنی فرآیند تجربه‌نگاری. تجربه شما در این‌جا بسیار قیمتی می‌شود. لذا افرادی که خودشان خاص هستند و تجربه خاصی دارند، بسیار برای اتواتنوگرافی بی‌نظیر هستند.
وی در ادامه گفت: اتواتنوگرافی بر روی یک محور از زمان انجام می‌شود. این محور، چند بعد دارد، مانند تجارب زیسته و زمان. لذا برای انجام یک پژوهش بر اساس اتواتنوگرافی باید برشی از زندگی‌تان را که تجارب خاصی در آن داشته‌اید انتخاب کنید. بر اساس این برش، شروع به روایت زندگی از منظر یکی از بخش‌های هویتی خود می‌کنید. لذا باید به رمان و داستان‌نویسی علاقه داشته باشید.
در اتواتنوگرافی موضوع، شما هستید و تجارب شخصی است و این به قدرت علمی شما بستگی دارد که بتوانید بیان علمی از آن داشته باشید و نه بیان عامیانه و عمومی
بدین ترتیب روایت زندگی و تجربه خودتان در آن حوزه‌ای که بوده‌اید، بیان می‌کنید. در این سیر اتفاقات خانوادگی و معیشتی و امثال آن را به کنار می‌گذارید، چون می‌خواهید یک متن علمی بنویسید. لذا آن‌چه با حوزه کاری شما ارتباط داشته است، به نگارش درمی‌آورید. در اتواتنوگرافی موضوع، شما هستید و تجارب شخصی است و این به قدرت علمی شما بستگی دارد که بتوانید بیان علمی از آن داشته باشید و نه بیان عامیانه و عمومی.
وی افزود: کسانی که روزنگارنامه دارند، یک ثروت انباشته دارند که از آن می‌توانند برای خودمردم‌نگاری استفاده کنند. کسانی که عادت به عکس گرفتن و آرشیو عکس دارند و کسانی که علاقه به نگارش و نوشتن دارند، می‌توانند بهتر در این زمینه کار کنند، چون یک سابقه مضبوط دارند. کار خودمردم‌نگاری ذهنی و خیال‌پردازی نیست. در اتواتنوگرافی چهار مدل وجود دارد که ارزشمندترین آن‌ها، اتواتنوگرافی واقعی ـ تفسیری است. این مدل برای کسانی است که می‌خو اهند کار علمی انجام دهند، لذا تجارب خاص خود را بر اساس محور زمان با بیانی جذاب بیان می‌کنند. نگارش‌هایی را که در اتواتنوگرافی انجام می‌شود، هم جامعه علمی و هم عموم مردم می‌توانند بخوانند و استفاده کنند. روش روایت، روایی است؛ یک روایت عالمانه همه‌فهم جذاب، ولی روش تحلیل آن متفاوت است. هویت‌های دیگر اصل نیستند بلکه ممکن است در جایی به کار شما کمک کنند.
در اتواتنوگرافی چهار مدل وجود دارد که ارزشمندترین آن‌ها، اتواتنوگرافی واقعی ـ تفسیری است. این مدل برای کسانی است که می‌خو اهند کار علمی انجام دهند، لذا تجارب خاص خود را بر اساس محور زمان با بیانی جذاب بیان می‌کنند. نگارش‌هایی را که در اتواتنوگرافی انجام می‌شود، هم جامعه علمی و هم عموم مردم می‌توانند بخوانند و استفاده کنند.
ذوالفقاری در پایان گفت: یکی از ویژگی‌های اتواتنوگرافی این است که شما باید زیست مستمر داشته باشید. اتواتنوگرافی یعنی خودتان جزوی از مردم شوید، با مردم زندگی کنید، اخلاق و هویت و رفتار و نُرم و اخلاقیات‌شان را لمس و تحلیل کنید. تفاوت شما با داستان‌نویس این است که شما از فضای داستانی فاصله می‌گیرید و بعد شروع به تحلیل می‌کنید. شبکه‌ای از اتفاقات برای شما ایجاد می‌شود و سپس با ابزارهایی مثل تحلیل مضمون آن را تفسیر می‌کنید و مضامین پایه و مضامین فراگیر را تعریف می‌کنید سپس بر اساس شبکه مضامینی که ایجاد شده، مفهوم‌ها را می‌سازید. بعد مفاهیم را تبدیل به سیاست، توصیه و رویه می‌کنید. این روش یک پژوهش کیفی است. در این روش به دنبال تعمیم‌پذیری نیستیم. هیچ‌کس ادعا نمی‌کند تجربه من برای همه است بلکه می‌گوییم تجربه من این‌گونه تفسیر و فهم می‌شود و من بر اساس تجربه خود این‌گونه شما را توصیه می‌کنم.
