برگرفته از مقاله دکتر محمدرضا قائمی نیک
ویژگی های کلی اندیشه امام خمینی (ره) درباره هویت ایران
هویت در اندیشه بنیانگذار انقلاب اسلامی ،به صورت مفهومی دارای ذات ثابت و بر اساس عنصر محوری اسلام و خاستگاه تحلیلی و مفهوم مرکزی دین، فهم می گردد .
فقاهت و مسئله هویت
ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ در رواﯾﺖ ﺑﺎﻃﻨﯽ از اﺳﻼم، ﻣﻄـﺮح ﻣﯽﺷـﻮد، ﻣﻔﻬـﻮم وﻻﯾـﺖ اﺳﺖ، ﺑﺎ اﯾﻦﺣﺎل اﻣﺎم ﺧﻤﯿنی آنرا ﺑﻪ ﻓﻘﻪ و ﻓﻘﺎﻫﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ زده و در ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ. اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻻﯾـﺖ، ﺑـﺮﺧﻼف رواﯾـﺖ ﺳـﻨﺖﮔﺮاﯾﺎن مانند ﻧﺼﺮ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ درک ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﯾﺎ ازوﺗﺮﯾﮏ از اﺳـﻼم ﻧﺸـﻮد، ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﻤﻞ و ﻇﻬﻮرات ﺧﺎرﺟﯽ و اﮔﺰوﺗﺮﯾﮏ آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻘﻬﯽ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﯾﺎﺑﺪ. در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻫﻮﯾﺖ اﻣﺎم خمینی دﺳﺖﮔﯿﺮی ﺣﮑﻮﻣﺖ و ادارۀ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻘﻪ و ﻓﻘﻬﺎی ﺷﯿﻌﯽ در اﯾﻦ ﺑﺮﻫـﮥ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﺒﻨـﺎی ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ.
نقد هویت گذشته اسلامی
ﻫﺮﭼﻨﺪ در اﺑﺘﺪای اﻣﺮ، اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﺑﻪﻣﻌﻨﺎی ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﭘﻬﻠـﻮی اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ، اﻣﺎ در ﺳـﺎلﻫﺎی ﺑﻌـﺪ از اﻧﻘـﻼب و در ادﺑﯿـﺎت ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮی ﯾﺎﻓﺖ. ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ، ﻣﺴﺄﻟﮥ ادارۀ ﺟﻬﺎن و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ آن- ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ- ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮد.
اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﻧﻘﺪ ﻫﻮﯾﺖ ﮔﺬﺷﺘﮥ اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﻢﮐـﺎری ﯾـﺎ سستی روﺣﺎﻧﯽﻧﻤﺎﻫـﺎ، آﺧﻮﻧـﺪﻫﺎی درﺑـﺎری و ﻣﺮﺗﺠﻌـﯽ اﺷـﺎره ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻮﯾﺖﻫـﺎی ﻏﯿـﺮ، ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ – اﯾﺮاﻧﯽ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ
اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﻧﻘﺪ ﻫﻮﯾﺖ ﮔﺬﺷﺘﮥ اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﻢﮐـﺎری ﯾـﺎ سستی روﺣﺎﻧﯽﻧﻤﺎﻫـﺎ، آﺧﻮﻧـﺪﻫﺎی درﺑـﺎری و ﻣﺮﺗﺠﻌـﯽ اﺷـﺎره ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻮﯾﺖﻫـﺎی ﻏﯿـﺮ، ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ – اﯾﺮاﻧﯽ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ : (اﺳﻼم آﻧﻘﺪر ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻣﻘﺪﺳﯿﻦ روﺣﺎﻧﯽﻧﻤﺎ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﻮرده اﺳـﺖ، از ﻫـﯿﭻ ﻗﺸـﺮ دﯾﮕـﺮی ﻧﺨـﻮرده اﺳـت).
تکامل گرایی دینی و هویت
در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ، ﻫﻮﯾﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯽ اﯾﺮاﻧﯿـﺎن، ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آن، ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻀﺎدﻫﺎﯾﺶ را رﻓﻊ و رﺟـﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ. از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﺻﻮﻻ اﻧﺒﯿﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم را در اﻣﻮر ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ، اﻧﺒﯿـﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ را در راه ﺣﻖ، ﻣﺠﺘﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ.
ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻼنﻧﻈﺮﯾﮥ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺠﺪداﻧﻪ ﻧﻪ ﻣﺘﺠﺪداﻧﻪ یا ﺗﮑﺎﻣﻞﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺟﺬب و ﻫﻀﻢ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ را در ﺧﻮد دارد. از اﯾﻦرو ﻧﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺑـﺎﻃﻨﯽ ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ و ﻧـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﻧﻘﻼﺑـﯽ و ﻣﺒـﺎرزاﺗﯽاش را از روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ اﺧﺬ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻫـﻢ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﺎ ﻃـﺮح ﻣﺴـﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣـﺖ و اﻣﺖ ﻗﺪرت ﺑﺎز ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻠﯿﺖ و ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻓﻄﺮت را ﻧﯿﺰ در ذﯾﻞ ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد.
